Γωνιές
Οι Γωνιές σε υψόμετρο 620 μ. διατηρούν τη φυσιογνωμία, ενός ορεινού οικισμού και βρίσκονται στις βόρειες υπώρειες του Ψηλορείτη στο βάθος κοιλάδας, ανατολικά του υψώματος Φιλιόρημος (υψ. 797 μ.) όπου αποτέλεσε πολύ σημαντικό ιερό κορυφής και μεταξύ των λόφων Πούπα και Ανεμόπρινος, και από τη θέση αυτή έλαβε την ονομασία του.
Η αρχαιότερη μνεία του οικισμού γίνεται σε ενετικό συμβόλαιο του 1333 σε νοταριανά έγγραφα. Οι Γωνιές ήταν διαρκώς ένα επαναστατημένο χωριο, ένα χωριό με ισχυρή την τοπική υπερηφάνεια ότι δεν υποτάχθηκε σε κατακτητή όπως υποστηρίζουν χαρακτηριστικά οι Γωνιανοί. Καταστράφηκαν επανειλημμένως από τους Τούρκους, με πιο σημαντικό τραγικό γεγονός την εκτέλεση 74 κατοίκων του χωριού στα 1830.
Ως κεφαλοχώρι οι Γωνιές στην ακμή τους υπολογίζεται ότι ο αριθμός των κατοίκων του χωριού ξεπερνούσε την χιλιάδα, σήμερα λόγω της ραγδαίας μετοίκησης προς τα αστικά κέντρα και ιδίως το Γάζι, ο αριθμός των μόνιμων κατοίκων έχει μειωθεί δραματικά. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011, οι Γωνιές ανέρχονται σε πληθυσμό 323 κατοίκων, οι οποίοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Ανατολικά του οικισμού βρίσκονται τα αρχοντικά και στην ίδια συνοικία βρίσκεται το παλιό υδραγωγείο των Γωνιών καθώς και η βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας (Κοίμηση της Θεοτόκου), χτισμένη τον 13ο αιώνα, με τοιχογραφίες και ξυλόγλυπτο τέμπλο. Στους πρόποδές του βρίσκεται ένας ανακαινισμένος ανεμόμυλος του 1904 – 5 και στην κορυφή του, το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία. Όταν έσκαβαν για να το θεμελιώσουν, αποκαλύφθηκε ένα ιερό κορυφής της μινωικής εποχής, αποτελούμενο από δύο συνεχόμενους χώρους.Έξω από το χωριό, στο ύψος της διασταύρωσης για Καμαράκι, σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση ένας νερόμυλος, ο οποίος έχει λάβει τον χαρακτηρισμού του νεότερου διατηρητέου μνημείου.
